De Schaduwkade
In de aanloop naar de herdenking op 4 mei zijn we niet geheel toevallig in Amsterdam. Middelste Dochter is daar jarig en dat is op zich al een reden om de Hoofdstad te bezoeken.
We zijn er al vroeg, want we willen weer eens naar het Stedelijk Museum. Daar zijn we onder de indruk van het werk van de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer. Hij werd geboren in Duitsland in het laatste jaar van de oorlog tijdens een bombardement. Dat heeft zijn kunst diepgaand beïnvloed. Veel van zijn werk gaat over de waanzin van de oorlog. In de grote hal van het museum is een immens kunstwerk te zien, dat alle vier de wanden beslaat: “sag mir wo die blumen sind”. Ik denk meteen aan de poppy’s (klaprozen)op het Vlaamse slagveld van de Eerste Wereldoorlog: het wemelde er van de lijken, maar de poppy’s bloeiden er als nooit tevoren. De titel is echter ontleend aan een beroemd anti-oorlogslied, onder andere gezongen door Marlène Dietrich. We zien uniformen, helse taferelen, de verbinding tussen hemel en aarde, maar ook vallende bloemenblaadjes. We vergapen ons aan dit kunstwerk, dat diepe indruk maakt.
Buiten is het eigenlijk te mooi weer om ons over te leveren aan al te sombere gedachten over een wereld in oorlog. Maar het Nationaal Holocaust-monument staat ook op de agenda. We combineren het met een leuke wandeling langs de altijd drukke grachten van Amsterdam. De somberheid van Kiefer verdwijnt wat naar de achtergrond.
Bij het Holocaust-monument worden we ontvangen door een gids, die haast een te vrolijke indruk maakt voor het kunstwerk dat hij toelicht. Het bestaat uit een serie muren, die met elkaar in het Hebreeuws de woorden ‘in memoriam’ vormen. Op de muren staan de namen en leeftijden van 102.000 veelal Joodse mensen, die in de oorlog zijn vermoord. In plat Amsterdams licht hij toe: “kaik, hier staat 0 jaar, die Duitsers keken nergens naar”. Ik zie de tientallen namen van de vermoorde familie Agsterribbe: een paar weken geleden las ik hun namen hardop in Kamp Westerbork. “En hier Anne Frank, die ken u seker wel”.
We zijn er stil van als hij ons wijst op de naastgelegen ‘Schaduwkade’. Op de kademuren staan de namen van 200 Joden, die aan de overkant van het water woonden. Daar zetelde ook de Joodsche Raad. Het was toen ongetwijfeld ook al een mooie gracht. Maar binnen een jaar kregen de panden heel andere bewoners…
Een paar dagen later staan we ook in Emmen stil bij deze gruweldaden. De tunnel is gedurende de plechtigheid afgesloten, zodat de stilte nog indrukwekkender wordt. Tijdens de twee minuten denk ik aan de naam op de kade van dat ene vermoorde Joodse jongetje, 0 jaar.