Onderzoek Fugro
Onderzoek bodemdaling Nieuw-Amsterdam en omgeving
In het onderzoeksgebied daalt de bodem enkele millimeters tot enkele centimeters per jaar. Hier heeft Fugro onderzoek naar gedaan. Fugro heeft:
- alle informatie van de gemeente, provincie en het waterschap over het gebied, de bodem en het grondwater onderzocht.
- informatie van het landelijk loket over ondergrond (DINO-loket) bekeken.
- sonderingen (metingen naar wat de grond kan dragen per soort bodemlaag) en boringen gedaan en heeft peilbuizen geplaatst.
- verandering van de hoogte van de bodem in beeld gebracht met digitale hoogtekaarten (AHN) van Nederland van 1996-2019 en satellietmetingen (InSar) van 2015-2020.
Het onderzoek geeft antwoord op de volgende vragen:
- Wat zijn de mogelijke oorzaken van de bodemdaling in een deel van Nieuw-Amsterdam, Veenoord en Erica?
- Wat zijn de mogelijk oorzaken van schade aan te onderzoeken woningen?
- Wordt er in de toekomst nog verdere daling verwacht?
Mogelijk oorzaken van de bodemdaling
Uit het onderzoek blijkt dat de bodemdaling in het gebied Nieuw-Amsterdam en omgeving wordt veroorzaakt door een combinatie van veenoxidatie en zetting.
Drie soorten bodems
In het gebied zijn verschillende bodemlagen. Op sommige plekken is bijna helemaal geen veen meer in de bodem en op andere plekken verschilt de dikte van de veen-, klei- en zandlaag. In het gebied zijn drie soorten bodems gevonden met een verschillende opbouw:
- Dunne toplaag van veen, waaronder direct het vaste zand
- Topveenlaag met daaronder tot geringe diepte afwisselend zand- en dunne zettingsgevoelige lagen veen, klei of silt (dat is een kleiachtige grondsoort van zeer fijn zand) met daaronder het vaste zand
- Topveenlaag met daaronder tot grotere diepte afwisselend zand- en (dikke) zettingsgevoelige lagen (klei, veen of silt)
Veenoxidatie
Veen bestaat voor het grootste deel uit plantaardig materiaal. Dit kan verteren (vergaan). Als het onder water ligt (of vochtig is), gebeurt dat niet. Veen dat in aanraking komt met zuurstof vergaat snel. Dat heet oxideren. Dit gebeurt vooral met het veen dat vlak onder de oppervlakte ligt (de bovenste veenlaag). Oxidatie van deze bovenste veenlaag zal in het algemeen niet leiden tot (grote) schade aan woningen, omdat deze meestal gefundeerd zijn op de zandlaag daaronder.
Bij panden die boven de bovenste veenlaag zijn gefundeerd kan wel schade optreden, deze zijn alleen niet aangetroffen. De oxidatie van de bovenste veenlaag kan er wel voor zorgen dat tuinen, schuren, bijgebouwen of vloeren die niet zijn gefundeerd gaan verzakken. Ook is het een oorzaak van schade aan kabels en (gas)leidingen.
Zettingen
Zetting betekent dat de bodem samendrukt. Hoeveel het samendrukt hangt af van het soort bodem. Bijvoorbeeld zand is stevig materiaal dat bijna niet samen te drukken is. Maar stukken grond waar klei en veen liggen, zijn gevoelig voor gewicht/druk op de bodem. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het ophogen van het maaiveld en het gewicht van bouwwerken (bijvoorbeeld een extra verdieping, dakkapel, zwaardere vloerconstructie).
Door daling van het grondwater, door bijvoorbeeld de droge hete zomers en grondwateronttrekkingen, kan er water uit de zettingsgevoelige laag verdwijnen, waardoor de laag makkelijker samengedrukt kan worden.
Droogte en grondwateronttrekking
Het klimaat verandert. De winters worden natter en de zomers worden heter en droger. In de zomer van 2018, 2019 en 2020 was het langere perioden erg droog. Dat zorgt ervoor dat de stand van het grondwater daalt.
Ook het onttrekken van grondwater kan effect hebben gehad op de bodemdaling in het onderzoeksgebied Nieuw-Amsterdam en omgeving. Bijvoorbeeld bij bouwprojecten waarvoor de grondwaterstand tijdelijk en plaatselijk verlaagd is of door beregening van landbouw en glastuinbouw. Als de grondwaterstand heel laag is, kan zetting een gevolg zijn.
Mogelijke oorzaken van schade aan woningen?
Voor dit onderzoek heeft Fugro tien woningen in het gebied Nieuw-Amsterdam en omstreken gekozen. Er is hierbij gekeken naar woningen die zoveel mogelijk verspreid over het onderzoeksgebied liggen. De woningen hebben verschillende bouwjaren en verschillende schade.
Ze zijn onderzocht en in foto’s en tekst is vastgelegd wat de staat is van de woningen, wat eventuele gebreken zijn en wat de oorzaak is van de gebreken zijn. Fugro heeft de grond bij de woningen onderzocht door boringen en sonderingen (metingen wat de grond kan dragen per soort bodemlaag). Bij woningen waar onduidelijkheid was over de fundering, is funderingsonderzoek gedaan. Bij twee woningen die aan klinkerwegen liggen, zijn trillingsmeters geplaatst.
Uit het onderzoek blijkt dat de schade aan woningen in het gebied wordt veroorzaakt door bodemdaling en verbouwingen/bouwkundige gebreken. Als een woning door bijvoorbeeld bodemdaling en/of verbouwingen/bouwkundige gebreken al wat verzwakt is, kan schade ontstaan door trillingen van verkeer.
Verbouwingen/bouwkundige gebreken
De meeste woningen die onderzocht zijn, zijn verbouwd. Denk bijvoorbeeld aan een extra verdieping, dakkapel of zwaardere vloerconstructie. Dit geeft extra gewicht/druk op de fundering en daar moet bij het ontwerp rekening mee gehouden worden. Sommige delen van de fundering worden namelijk zwaarder belast dan andere delen. Hierdoor kan verschil in zakking komen, waardoor schade ontstaat.
Ook zijn er uitbouwen bij woningen gebouwd die een andere fundering hebben dan de woning. Dan ontstaat verschil in de mate van verzakking. Als daar geen rekening mee is gehouden, kan er schade komen op de plek waar de uitbouw aan de originele woning vast zit.
Voor een deel van de verbouwingen is geen vergunning aangevraagd bij de gemeente, terwijl dat wel had gemoeten. Wanneer wel een vergunning is aangevraagd, zijn er soms meer werkzaamheden uitgevoerd dan waarvoor een vergunning is verleend. Vaak is geen constructeur betrokken geweest en er is bijna geen bodemonderzoek gedaan. Ook is er bij het ontwerp van de verbouwing vaak geen rekening gehouden met extra gewicht/druk op de fundering.
Schade door bodemdaling
Een deel van de onderzochte woningen is gefundeerd op palen of ‘op staal’, dus direct op de stevige zandlaag. Deze laag is minder gevoelig voor extra druk. Deze woningen hebben dan ook weinig schade.
Een deel van de onderzochte woningen heeft schade aan de constructie doordat de fundering is gebouwd op de bovenste tussenzandlaag, terwijl daaronder een laag of meerdere lagen veen/klei zit die door het gewicht samen wordt gedrukt. Deze woningen kunnen in de toekomst meer schade verwachten.
Trillingen
De hoeveelheid trilling door verkeer die is gemeten, is lager dan is toegestaan. De trilling veroorzaakt daardoor waarschijnlijk geen schade. Als een woning door bijvoorbeeld bodemdaling en/of verbouwingen/bouwkundige gebreken al wat verzwakt is, kan er sneller schade ontstaan door trillingen van verkeer. De trilling geeft dan het laatste zetje voor de schade.
Andere oorzaken?
Fugro onderzocht ook of er nog andere oorzaken zijn voor schade aan woningen en bodemdaling. Hieruit komt:
- Er is sprake van lichte bodemdaling in het gebied door gas- en oliewinning (ca. 1 á 2 millimeter per jaar). Maar dit is zo weinig en gelijkmatig over het hele gebied dat het niet kan hebben geleid tot schade.
- De sloten, beken en kanalen in het gebied Nieuw-Amsterdam en omgeving hebben een stabiel waterpeil. Dit heeft niet gezorgd voor bodemdaling.
Bodemdaling in de toekomst
Fugro heeft ook onderzocht of er in de toekomst nog verdere daling van de bodem te verwachten is in het gebied Nieuw-Amsterdam en omgeving.
Door de klimaatverandering hebben we te maken met hetere en drogere zomers en zachtere en nattere winters. Hierdoor kan de grondwaterstand in de zomer sterk dalen, waardoor de bovenste veenlaag vergaat. Dit kan zorgen voor schade aan kabels en leidingen, bestrating, tuinen en schuren of vloeren zonder fundering.
Door zetting (samendrukken van de bodem) van dieper gelegen bodemlagen kan wel schade aan woningen/gebouwen komen, omdat de fundering van woningen en gebouwen vaak op een laag staat boven deze gevoelige lagen. Ook in andere gebieden met veen-, klei- en siltlagen in de bodem kan, bij een lage grondwaterstand, bodemdaling en schade aan woningen door zetting ontstaan.
Wanneer ergens de bovenste laag veen is afgegraven, dan zal de bodemdaling op die plek minder zijn.
Onderzoeksrapport
Wilt u het onderzoeksrapport naar bodemdaling in het gebied Nieuw-Amsterdam en omgeving lezen? Deze vindt u op de website van de Fugro. U kunt hier de film over het onderzoek bekijken.